Παραδοσιακό τραγούδι, αγνώστου στιχουργού.

Η ζωή των κλεφτών αποτέλεσε ένα από τα πρώτα πεδία μυθοποίησης των πεπραγμένων των πολεμιστών του ’21. Η φυγή στα βουνά και η παράνομη ζωή πήραν χαρακτήρα αντίστασης και ελευθερίας απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Στο τραγούδι, το μικρό κλεφτόπουλο, αποκομμένο από τον χορό και το τραγούδι, μιλάει στα άρματά του, αναλογιζόμενο ότι σε αυτά χρωστάει τη ζωή του. Το όνομα Κίτσος που έχει δώσει στο τουφέκι του δεν είναι άλλο από το “Κυριάκος”, χαρίζοντας υπόσταση και χαρακτηριστικά φίλου, σε ένα αντικείμενο.

“Τα κλεφτόπουλα” είναι ένα από τα πιο γνωστά παραδοσιακά τραγούδια της Επανάστασης του 1821. Ανήκει στην κατηγορία των “κλέφτικων” τραγουδιών.

Τα κλέφτικα τραγούδια ως είδος των επικών δημοτικών τραγουδιών, πήρε το όνομά του κυρίως από το περιεχόμενο των στίχων του. Τα τραγούδια αυτά είναι δημιουργήματα της περιόδου της Τουρκοκρατίας μετά τον 16ο αιώνα, μέσα στους στίχους των οποίων γίνεται αναφορά στην επαναστατική δράση των κλεφτών και των αρματολών.

Αν και αναφέρονται σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα, δεν περιλαμβάνουν ακριβείς διηγήσεις. Οι ήρωες των κλέφτικων τραγουδιών περιγράφονται λιτά κι έχουν ζωντανούς διαλόγους μεταξύ τους, ενώ όταν δεν υπάρχει δεύτερο πρόσωπο στο διάλογο -όπως στα “Κλεφτόπουλα”, γίνεται διάλογος ανάμεσα στον ήρωα και σε μια συμβατική εικόνα, π.χ. ένα πουλί  (το τουφέκι στην συγκεκριμένη περίπτωση). Οι εναλλαγές των εικόνων-σκηνών μέσα στα τραγούδια αυτά είναι πολύ γρήγορες.

Ο ρυθμός του τραγουδιού “τα κλεφτόπουλα” είναι καλαματιανός και η περιοχή προέλευσής του είναι η Πελοπόννησος.

Τα κλέφτικα εμφανίστηκαν ύστερα από τον 16ο αιώνα, με λιτή δομή και χωρίς πλατειασμούς. Είναι είδος αντιπροσωπευτικό του εθνικού μας φρονήματος. Έχουν ομοιότητες με τα Ακριτικά (απέπνεαν το ίδιο ηρωικό πνεύμα). Παρόλα αυτά, οι περιγραφές τους είναι πολύ πιο απλές και μιλάνε για απλούς λαϊκούς ήρωες με σπαθιά και ντουφέκια. Δεν περιγράφονται υπεράνθρωποι με υπερφυσικές ιδιότητες. Μία ακόμα διαφορά τους έιναι ότι τα Ακριτικά μιλάνε για την απόκρουση του εχθρού, ενώ τα κλέφτικα για την απελευθέρωση από τον τυραννικό ζυγό. Εκφράζουν την άρνηση της μοιρολατρίας και της δουλείας. Δημιουργήθηκαν από όσους ανέβηκαν στο βουνό προκειμένου να αποφύγουν τα καθημερινά εγκλήματα και ατιμώσεις των Τούρκων. Ένα τυπικό δείγμα είναι το παραπάνω:

Για να καταλάβουμε καλύτερα το πλαίσιο στο οποίο γεννήθηκε αυτό το είδος μουσικής, πρέπει να περιγράψουμε την κοινωνία που το δημιούργησε. Σχηματίστηκε λοιπόν μια κοινωνία ανθρώπων πάνω στα βουνά, ελεύθερων σκλάβων στην ουσία. Η ζωή τους ήταν γεμάτη κινδύνους και στερήσεις. Ονομάστηκαν κλέφτες λόγω των ληστρικών επιθέσεων που έκαναν, κυρίως εναντίον των Τούρκων. Αυτές τις επιθέσεις τις έκαναν για να εξασφαλίσουν τα αναγκαία για την διαβίωσή τους.

Οι Τούρκοι πάντα συνήθιζαν να παρουσιάζουν τους αγωνιστές της ελευθερίας ως κλέφτες. Τον 16ο αιώνα έτσι ονόμασαν όσους Έλληνες ανέβηκαν στα βουνά. Συγκρότησαν λοιπόν οι Τούρκοι στρατιωτικά σώματα για την προστασία της τάξης και των συγκοινωνιών. Είχε ανατεθεί η φύλαξη των στενών περασμάτων σε επίορκους Έλληνες οπλαρχηγούς. Η χώρα χωρίστηκε σε περιφερειες, κάθε μία από τις οποίες βρισκόταν υπό την ευθύνη ενός Έλληνα καπετάνιου. Αυτοί οι καπετάνιοι ονομάστηκαν αρματωλοί και οι περιοχές τους αρματωλίκια.

Oι αρματωλοί στρατολογούνταν από τις τάξεις των κλεφτών. Ήταν παλιότεροι κλέφτες τους οποίους οι Τούρκοι έπαιρναν με το μέρος τους. Για να τους κερδίσουν με το μέρος τους, τους έδιναν προνόμια και φοροαπαλλαγές. Κάποιες φορές όμως οι αρματωλοί διαφωνούσαν με τους Τούρκους κι επανέρχονταν στην κλέφτικη ζωή. Είχαν λοιπόν οι αρματωλοί διπλή ταυτότητα κατά μια έννοια. Για αυτήν τους την αστάθεια δεν σταθεροποιήθηκαν ως θεσμός στην συνείδηση της Τουρκικής εξουσίας.

Πολλές φορές οι αρματωλοί, θέλοντας να επιβάλλουν τάξη ως όργανα του Οθωμανικού κράτους, δρούσαν κι εναντίον των παρανομιών που έκαναν οι Τούρκοι σε βάρος του Χριστιανικού στοιχείου. Στρέφονταν εναντίον του Πασά και των αυθαιρεσιών του. Έτσι έπεφταν στη δυσμένειά του Πασά. Πολλά πρόσωπα λοιπόν βρίσκονταν σε μια ρευστή κατάσταση μεταξύ κλέφτη και αρματωλού.

Συνοψίζουμε λοιπόν τα χαρακτηριστικά της κλέφτικης ζωής: αγώνας, στερήσεις, κίνδυνοι, αναμετρήσεις με τους κατακτητές. Σε αυτό το πνεύμα δημιουργήθηκε το εν λόγω μουσικό είδος. Οι  περιοχές που άνθισε ήταν εκείνες της Ηπειρωτικής Ελλάδας, από την Πελοπόννησο ως τη Μακεδονία.  Τα τραγούδια του είδους αυτού περιγράφουν ήρωες με βαθειά συνείδηση της ανάγκης για λύτρωση από τον τυραννικό ζυγό. Το κείμενο τους δεν είναι απλώς μια ιστορική αφήγηση. Είναι απεικόνιση της ψυχικής κατάστασης των ηρώων, της ιδιοσυγκρασίας ενός ολόκληρου λαού. Αποφεύγονται λοιπόν οι λεπτομέρειες που αφορούν τον τόπο και τον χρόνο, καθώς λειτουργούν περιοριστικά για τις περιγραφές ψυχικών καταστάσεων.

Σύμφωνα με τον Π. Σπανδωνίδη, έχουμε τέσσερις υποκατηγορίες των κλέφτικων τραγουδιών : α) της πολεμικής ζωής, τα οποία μιλάνε για τις μάχες των κλεφτών, β) της ληστρικής ζωής, όπου γίνεται λόγος για τις αρπαγές που εξ’ ανάγκης έκαναν οι πρωταγωνιστές των τραγουδιών, γ) της βασανισμένης ζωής, όπου περιγράφεται η κούραση που αφήνει ο κλέφτικος βίος και δ) της ερωτικής ζωής. Το τελευταίο είδος μιλάει για καταστάσεις που αποτελούσαν πραγματικά μικρό μέρος της ζωής ενός κλέφτη.

Κατά τον Γ. Κ. Σπυριδάκη, οι υποκατηγορίες του κλέφτικου τραγουδιού είναι:

α) εκείνα που μιλάνε για γεγονότα της δράσεως των κλεφτών, όπως κατορθώματα, τραγικό τέλος κλπ.

β) εκείνα που περιγράφουν γενικότερα την κλέφτικη ζωή, όπως ο φυσικός θάνατος, η αναμονή της Άνοιξης, η φροντίδα των όπλων κλπ. Πχ:

Μάνα μου τα κλεφτόπουλα